پول تیر

حدودا از سال‌های پایانی دهه شصت و پایان جنگ هشت ساله ایران و عراق، اعدام با طناب دار جایگزین تیرباران شد. از این زمان گرفتن وجه در ازای تحویل دادن جنازه از "پول تیر" به "پول طناب" تغییر کرد. با کاهش تعداد زندانیان سیاسی اعدام شده در طی سال‌های بعد، اطلاعات عمومی نیز از دریافت این وجوه از خانواده افراد کشته شده در زندان‌ها کمتر شد. با این‌حال همچنان روایت خانواده‌های زندانیان عادی که در زمان تحویل گرفتن جنازه وادار به پرداخت وجه شده‌اند توسط نهادهای حقوق بشری ثبت شده است.

طبق اطلاعات ثبت شده در بانک اطلاعات یادبود امید در وبسایت بنیاد عبدالرحمن برومند، سابقه دریافت وجه به عنوان "پول تیر" در ازای تحویل دادن جنازه فرد اعدام شده بعد از انقلاب 57، به اولین اعدام‌ها پس از استقرار جمهوری اسلامی باز می‌گردد.

خانواده حسن ‌نفر، فردی که در اردیبهشت ۱۳۵۸ با اتهاماتی از جمله همکاری با ساواک در زندان قصر تهران اعدام شد، احتمالا جزو اولین کسانی بودند که برای برخورداری از حق دریافت جنازه و سوگواری، ناچار به پرداخت وجه شدند. اما پول تیر در ادبیات زندان در جمهوری اسلامی بیشتر با روایات خانواده زندانیان دهه شصت گره خورده است.

بنیاد برومند و سازمان عدالت برای ایران در گزارش‌های خود از سال‌های مختلف این دهه، نمونه‌های مختلفی را که در آن خانواده‌ها "پول تیر" پرداخته‌اند، ثبت کرده‌اند. این اطلاعات از ماه‌های بعد از خرداد ۱۳۶۰ که با وارد شدن سازمان مجاهدین خلق به فاز نظامی، جمهوری اسلامی به مرور سایر گروه‌های فعال سیاسی را نیز تحت تعقیب قرار داد، تا تابستان ۱۳۶۷ را که با کشتار دسته جمعی تعداد زیادی از زندانیان هوادار مجاهدین خلق و گروه‌های چپ همراه بود، در بر می‌گیرد.

دقیقا مشخص نیست که اگر تمام خانواده‌ها از پرداخت وجه اجتناب می‌کردند چه بر سر جنازه فرد کشته شده می‌آمد. خانواده علیرضا سپاسی که در تابستان ۱۳۶۷ در زندان گوهر دشت اعدام شد، از پرداخت وجه اجتناب کردند. آن‌ها هنوز هم بعد از بیش از ۳۰ سال از محل دفن فرزندشان اطلاعی ندارند. هرچند در آن زمان بسیاری دیگر از خانواده‌ها نیز اطلاع دقیقی از محل دفن شدن عزیزان‌شان ندارند و البته پیشنهاد پرداخت وجه هم به اغلب آن‌ها نشده است.

منبع:  

دریافت 'پول تیر' برای تحویل جنازه، انکار روایت چهل‌ساله